De tractor

De twee eerste foto’s zijn ergens in Drenthe gemaakt door de schrijver zelf. De andere zijn van Albert Hendriks en gemaakt in Westerbeek.

Overloon was vroeger een boerendorp met vooral kleine keuterboeren, maar ook met grote boerderijen in het Vlak. Je zag en hoorde dan ook vaak een kar met paard over de keien ratelen. Later werden deze vervangen door tractoren. Over die tijd heeft Theo Cremers een artikel geschreven. In het kader van een dialectavond is het in 2004 al eens eerder voorgedragen in de toenmalige bibilotheek van Overloon.

D’n tractor

De jonges van Knillese zien âltied echte perdskels gebleve. Hán ze ‘ne tractor ien de karschòp staon, dan was die van ‘ne boëmslaeper, ‘ne kantenier of van ‘ne ândere wegwerker. De twellingbruurs Teng en Thei… (Normaal zegge we hier ien Loën Thei en Teng, mar as 't ovver paerd göt, göt Teng vuuròp. Heej was tenslotte d’n voerman.) Teng en Thei voere ‘t liefst uut mit ‘t getuûg dik ien ‘t vet en ‘t koëper schitterend ien de zòn. Ok mit de Boerebrulleft mit Carneval was Teng d’n voerman. Licht umdet heej ien Loën d’n ennigste mins was die 't paerd ien bedwang kòs hâlde as, um mar ‘s wá te zegge, de veldwachter mit de struëper án 't steggele was. Ge kòst de rinkelende belle án 't getuug van 't paerd al van verre án huure kòmme. Òp de grindweg ien 't dörp klônk dor nog ien ‘n vâst ritme d’n hoefslag tussendör; 'n machtig schouwspel vör oëg en oër. Tón van de Gent was ok zo’ne echte perdskèl. Man, wá klapte die zweep dör Ton zien gezang hin as heej mit d’n bruune de Piël ien voer. En Harrie van Lietere Grád dan. Die het ‘t ok nog lang volgehaûwe. Mar uuteindelek haaj ok heej ‘ne tractor vör de ròmmekar staon en nog genne klaene ok. En 'n herrie det dè ding miêk! As heej nevve d’n boggerd kwaam viele de spräön van schrik uut de kersenboëm. As Harrie zien paerd nie zó’ne kummeleke ruun was gewest en as de melktuite nie dör de koeltank ware vervange én as Harrie 't eeuwige laeve haj gehad, dan haj nòw nog mit paerd en wage nor "De Eendracht" ien Sint Tunnis gevare. Dan zun de tractorverkoëpers d’r beej hum bekaajd van af gekòmme zien.

Ien de beginjaore van d’n boerevöruutgang - nó ‘t missiewaerk onder d’n boerenstând van boerenapostel paoter van den Elsen uut Gemmert - stelde de tractors nog nie veul vör. Beej de zaestien, twintig pk’s bleve de maeste staeke. Jo van Duun haaj, um ien zien tuindereej en tusse de kerstdenne te schoefele, ‘n Holderke ángeschaft, mit mar zó'n tien paerdekrachte ònder de moterkap: ‘n speulgoedtractorke noemde de boere det ding. Jo was d’r nie ovver getraeje det de boere zó min ovver hum prótte. Dor was heej de mins nie nor en ien d’n oërlog haj wel ergere dinge mitgemakt. Heej hoefde nòw evvel nie mer dör de losse zând achter d’n hit án te sjouwe. De tractors han ien den tied veul weg van de auto's uut ‘t begin van die ieuw. Alliën án de groëte achterraaj kòste ziên det ‘t vervoermiddel wormit d’n boer gröts nor ‘t pakhuus voer ‘ne tractor was. ‘ne Inkeling haj wá mier geld beej de kassier van de Boereliënbank of beej schónvader gelend en haaj ok nog ‘ne originele Siroccokap d’r beej gekôcht um waerm en druëg te kunne zitte. Mar de maeste han d’r ien de winterdag ‘n afgezaagde autokap òp staon, mit ‘n koedek ovver de motorkap, die dan de hets van d’n dieselmotor (en aerg genoeg ok d’n walm) ien de richting van de chauffeur dreef. As de constructie van d’n tractor en ‘t vernuft van d’n eigenaar ‘t toeliête drong dieje waerme walm dan net bovve de klûmp de mesaesterse bòks binne en hoefde d’n boer genne keld te leeje; nië dan zaat ie d’r wermkes beej. ’s Zòmmers wier de huûf d’r af gesloopt en was ‘t paerd van d’n neeje tied mier ’ne sportwage mit ope dak. D’r was gen geld uutgegaeve án sierstrips of ânder nikkelwaerk. Was det wel gebuurd, dan zudde hóst dinke det Prins Bernhard vörbeej kwaam. Mar ja, wá mòs Prins Berhard ien Loën òp d’n Boerenbônd.

Jan de Lange ging duk òp zienen tractor staon as ie van d’n Bônd nor ’t Vlak reejde mit ‘ne hiëlen trein van ánhangwages (det ware paerdewages waorvan de burrie was vervange dör ‘ne zelfgelaste trekboëm). Al stónde kòs ie ‘t gehiël van zien wagepark baeter ovverziên. Bovendien miek ie dormit ok nog mier iendruk òp de ândere verkiersdeelnemers of òp de meense die op ‘t veld efkes de rug recht gemakt hán um det schouwspel án te ziên. Piet Crèmers, ok uut 't Vlak, was ok zó’ne machinist. Heej kòs ien ziene jongen tied ‘ne mistverspreier en ‘ne vierwielige wage tegliek truguut ien de karschòp zette, zonder de spoorbiels die 't dak mòsse drage ok mar efkes te rake. Werkelek iendruk miêke toch wel de loëndorsers mit ‘ne zwaore Ford mit ‘ne poelie d’r òp um d’n dorskâst án te driêve. Mit d’n tractor kòsse ze d’n dorskast van d’n iëne boer nor d’n ândere trekke en mit d’n poelie en ‘ne lange riêm ‘t ding ien bewaeging zette, waordör ze d’n stationaire thuus kòsse laote. Toën Hubers, ien dienst beej zien bruur Thej, haj ien Canada al gelierd um mit zwaor materiël um te gaon en kòs dor ok nog, ien half Engels, smakelek ovver vertelle. Mar as d’n tractor nie deuj wát ie volgens d’n tractorverkoëper zuuj motte doên, dan kòs Toën ok biëstig permetiere.

Òp de gril van d’n tractor hán de loënwerkers duk van blek ‘n vör den tied soëber gekleejde der vâst geschroefd, mit dor ônder ien sierletters "Michelin". As jonge jong die net oëg begos te kriege vör det sort beelde, docht ik det die der zich zoë schreef. En ien ‘ne flits zaag ik al ien ‘ne aekenboëm gekrast staon: "Michelin-hartje-Theo". 't Was mar ‘ne flits en Michelin bleek de naam te zien van 't merk tractorbând det dees schón der ien ur zwempak án mòs priêze.
Um dit verháltje af te sluute, nog iën ding. Toen ik dit allemol án 't òpschrieve was, zaat ik nog efkes te prakkeziere: is tractor eigelek wel ‘n Lóns woord? Ja, ik dink van wel, as ge ‘t mar òp zien Lóns uutsprekt.

Loën, 11 oktoëber 2004

Theo Cremers