kermis

Kermis, tegenwoordig een van de vele evenementen die plaatsvinden, maar vroeger iets waar het hele jaar naar werd uitgekeken. Peter Loonen heeft zich in het onderwerp verdiept en navraag gedaan naar hoe kermis vroeger verliep en beleefd werd. De zwart-wit foto's zijn een ver verleden en de nieuwe zijn gemaakt door Theo Cremers. 

Kermis

Eindelek was ‘t zó wiêd, achttiên was ie ergister geworre, ‘ne volwâsse kel. De waereld laag án zien vuût. ‘t Urste högtepunt wat heej as volwâsse kel mit zuj gón make stônd de kòmmende waek vör de deur, de Lónse kermis. Móndelang, aegelek al vanaf aswoensdag, t aend van de carnaval, det ânder högtepunt van ‘t jaor, hai d’r nó uutgekeke. Dit zuj zíene kermis werre. Waekelang haj al beej verschillende boere geholpe mit huie um d’r vör te zörge det zien kermisknip goêd gevuld zuj zien. Heej woi zeker nie âchterbliêve as ie ien de tent of ien de kefee beej zien kammeräöj, die al allemól achttiên ware, án de burt was um ‘n reundje te gaeve. 

‘s Aoves ien bed, nao ‘ne dag hard werke thuus òp de boerdereej en ‘t beejverdisne  beej ânder boere, fantazierde heej ovver flink feeste mit zien kammeräöj ien de tent, de kefee en òp de kermis. Mar...... heej haj nog iets hiël biezonders ien ziene kòp. Al hiël lang haj ‘n uëgske òp Marietje, ‘n der die án d’n ândere kânt van ‘t dörp wónde. Zondags mit ‘t nó de kerk gaon haj al maej achter ur geloëpe en heej mende det ze ok al ‘ne kiër umgekeke haj, mar dè wis ie nie hiël zeker. Heej was vâst van plan um dor de kòmmende kermis is wa mier waerk van te make. ‘n Moiere gelaegenheid dorvör deej zich vörloëpig zeker nie vör. 

Det ‘t Bert maenes was bleek wel uut ‘t feit det heej zien âldste zuster Door, gevraogd hai um hum, zonder det zien kammeräöj ‘t wisse, wá danspasjes beej te brenge. Det gebeurde thuus òp stal, die was laeg en schóngemakt nou de koei ien de wei liêpe. Ien de kortste kiere haj Bert de wals en de losse polka aardig onder de kneej. Zus Door hai d’r de grötste schik ien.

Ok ien huus wierp de kòmmende groëte gebeurtenis, de kermis, ziene schaduw wiêd, vöruut. Moêder was druk bezig mit ‘t make van groëte schale kâlde schòttel vör as de femilie zòndag òp de kermis zuj kòmme. Toen de schale klaor ware en ien de kelder stônte wier ‘t keldergat án d’n binnekant goêd dichtgemakt want ‘t was vör de jònge mökke uut de buurt ‘n sport um beej mekaar àn de kâlde schòttel te gaon. Ok de bestelling vör d’n bekker was klaor. 

Zaoterdag vör de kermis wiere de laeste vörbereidinge getroffe. Rônd um ‘t huus wier alles netjes gegrieseld en ien d’n hof, ‘t domein van moêder, wier gezörgd det de bloeme en de gruuntes d’r piekfijn uutzage. Maerge, kermiszondag zuj alles d’r giëf beej mòtte ligge. 

Laat ien de nómiddag fietste Bert nog efkes nor dörp um te ziên hoe ‘t d’r op ‘t kermisterrein uutzaag. De Siebegewaldse tent van Jans-Weys was al hiëlemol klaor, ‘t zeil laag d’r strak òp en de loëpplank nor de iengang leek te roepe:”Komt d’r mar ien”. Toen ie de zweefmeule zaag staon zaag heej zichzelf al ien gedachte same mit Marietje hoëg bovve ‘t kermistrein vliêge.

Kermiszondag brook án mit de kòmst van femilie uut Vortum, Sambaek en d’n Twist. Oëms en tantes en ‘ne slaai klaen jònge vulden ‘t huus. Natuurlek ginge ze mit de hiële bups nó de kermis en nódet de klaen jònge uutgezakt ware kòsse ze de schik nie òp ien ‘t perdjespeul, beej ‘t töwketrekke, eendje hengele, blikgoie, ien de zweefmeule en natuurlek beej de snoepkraom van Camps. Nó de gang ovver de kermis ginge de kels án ‘t kaarte en de baeste kamer vulde zich ien de kòrtse kiere mit dikke wolke sigareroêk wor ge de fiets hóst teggenán kòst zette. Beej de vróllie wiêr hiël wá afgekletst. Dornao liêpe ze dör moêder urren hof. D’r was gen spierke drek te ziên en alles was moi geschoefeld. D’r wier zó flink gestuut det moêder d’r gewoên ‘n kleur van kreeg.

Dornao kwaam de kâlde schòttel òp toffel en natuurlek de krinte- en de kleuntjesmik. D’r was nog wá riestepap mit pruume aover van ‘t middagaete en dor ware nog hiël wá liefhebbers vör. Vör ze nó huus ginge, ging ‘n stuk rieste- of bòttervlaai d’r ok nog hendig ien.

D’n aovend brook án en Bert schoot zien witste aoverhemd án. Det haj vreejdag nog òp de blaek gelaege, en was hagelwit. Mit zien kammeräöj ging Bert de tent ien. Ien ziene kop zaat Marietje mar hoe anders zuuj ‘t diejen aovend verloëpe.

D’r wiere blaar bier ángeslept en Bert pruufde flink mit. Nó ieder pilske zaei tegge zien aege: “Dalek goi ik Marietje vraoge um te dânse.” ‘t Kwaam d’r nie van. Sterker nog, halverwaege trokke ze nor ‘t kermistrein um dor nog wá rônd te schuûpe. Lichtelek ángeschote, schote ze ‘ne kreujwage nutteloze priês beejèn. Beej de kop van Jut ginge ze zó biëstg tekiêr det dieje kermiskel bang was det ze zienen hiële kast ienèn zun slaon en heej begòs flink tegge de jonges te moele. Umdet ze gen kloëtereej wón hebbe ginge ze trug nó de tent. Dor ging ‘t wiêr mit bledjes bier en Bert docht wer án Marietje. Mar nó ieder pilske wier ‘t steeds mistiger ien Bert ziene kop en Marietje verdween steeds wiêr ien dieje mist. Toen de laesten dans geklònke haj wis Bert det heej ‘t diejen aovend moi verkloid hai en heej ging, flink ien d’n óllie òp huus án. Thuus ien bed begòs alles te draeie as of ie nog ien de zweefmeule hing. Nog net òp tied kòssie de dael hale en mòssie biëstig speeje. Trug ien bed stelde heej vâst det ze ònder mekaar wel veul schik gehad hán mar det van zien moie planne niks teraecht gekòmme was en dettie maerge uut ‘n ánder vetje zuj tappe. 

‘t Matinee van móndag bood neeje kânse. Nó ‘n paar pilskes trok Bert de stoute schoên án, liêp stillekes weg beej de jònges, ging nó Marietje en vroeg ur um te dânse. Ze droeg ‘ne moie blaûwe ploirok en ‘n moi gestreke wit bloeske. Bert hòpte det ze ja zuj zegge. Nó ‘n kliene aarzeling stònd ze òp en ’n oëgenblik látter walste ze same dör de tent die nog rook nó vers zaagsel. Ze zen allebei niks. “Half uut”, zaei de muziek en iën van die kels kwaam de vloer òp um geld vör d’n dans òp te hale. Vriëd viet Bert zien knip en deej ‘ne lap (twië-en-nen-halve cent) ien ’t geldbekske. D’n dans ging wiêr. “Ge dânst goêd”, loog Marietje want ur tiën hán ‘t behuurlek te verduure gehad. “Heb ik van òns Door geliêrd”, glunderde Bert. 

Heej brocht ur trug nó de pláts. “Zal ik òw dukker hale”, zaei Bert en heej schrok van zien aege lef. “Des goêd”, zaei ze zuutjes. As ‘ne jonge mök huppelde Bert trug nó zien kammeräöj en ’t vòlgende pilske was ‘t lekkerste wát heej van ze lang zal ze laeve aoit gehad haj. De losse polka ging efkes látter baest goêd. 

Nó ‘t matinee zörgde heej dettie same mit Marietje de tent uutliêp en vroêg zuutjes: “Kòmde vanaovend ok?” ..... “As we de koei òp tied laeg hebbe mug ik denk ik wel gaon....wies vanaovend”, fluusterde ze nog. 

Nódet de tent dicht was ginge de kels nog ‘n uur nó de kefee. Det was vör vróllie alliën nie weggelet, dè was groëte schând. Bert was hiëlemol ien de wolke, lette nie op de staerke verhale van zien kammeräöj en sloêg verschillende reundjes aover bang assie was um ‘s aoves nie fit te zien. Eindelek aovend. Marietje was al binne toen Bert mit zien kammeräöj de tent ienkwaam. Gedurig schoot heej beej de pruuvende jònge weg um Marietje te hale vör ‘nen dâns. Ze weigerde nie iëne kiêr. Ònder ‘t dânse woj Bert wiëte hoe ‘t melke gegaon was. “Goêd”, zaei ze, “mar ‘t duurde wel efkes, want weej melke d’r twellef “, zaei ze gröts. Ok dè klonk Bert as muziek ien de oêre. Ònderhând hai Bert zienen baeste kammeraod Toën wies gemákt det de vriendin van Marietje ‘n uëgske òp ‘m haj. Bert vônd die vriendin mar ‘n suëske, mar as ze d’r án mit kòs hellepe um korter beej Marietje te kòmme miêk ‘m det niks uut. De muziek kondigde ‘nen damesdans án en Bert was zó gröts as ‘ne pauw toen Marietje um kwaam hale. “Zuwwe is same nó de kermis loëpe”, prebierde Bert vörzichtig. “Des goêd”, zaei ze, “as mien vriendin ok mit kan.”
Toën, Bert ziene kammeraod, haj dor ok wel oêre nor en dor ginge ze.

Ze ginge same ien de schòmmel en ien de kortste kiere haj Bert de schòmmel mit d’n tòmp tegge ‘t zeil ánzitte. Dè gebeurde dukker want òp de pláts wor d’n tòmp van de schòmmel dè zeil meij rakte was ‘t al duk uutgestukt. De kermiskel vônd ‘t tied um de rem d’r òp te smiete. ‘t Was de twië kwartjes vör twië kartjes mier dan werd gewist, want Marietje haj ien ‘t schuitje vol bewòndering nó Bert gekeke. De zweefmeule moog netuurlek nie vörbeejgeloëpe werre. Ok hier betálde Bert de kartjes van ‘n döbbeltje per stuk, want heej vônd dettie Marietje vreej mòs hâlde, dè huurde zoë. Toen ze òp ‘t högste zweefpunt gekòmme ware zette Bert ziene voêt tegge ‘t stuuleke van Marietje die vör ‘m zaat en dòwde ur mit volle kracht de ruumte ien, Marietje schrieste, van engst of van plezier, Bert wis ‘t nie. Toe ze wer vaste grònd ònder de vuut hán, hán ze allebei biëstig schik en leek ‘t as of ze nog steeds ien de rondte triêzelde. De waorzegster liêpe ze rap vörbeej, die kòs misschien roêt ien Bert zien aete smiete. “Ik mòt òp tied thuus zien”, zaei Marietje “want merrege wil ik ok wer nor de kermis.” Huie as de zon schient, docht Bert en heej vroêg: “Zal ik òw nó huus brenge?” Aarzelend keek Marietje nor ur vriendin, dè leek mit Toën ok wel de goeie kant òp te gaon. “Kom mar”, zaei ze vörzichtig. Nog wel efkes de fietse hale en dor ginge ze same òp d’n Heikant àn. Ze prebierde vörzichtig hând ien hând te loëpe mar mit ieder ‘ne fiets án de hând viel det um d’n duvel nog nie mit. 

Beej de achterste staldeur ángekomme fluusterde Marietje: “Weltruste wa Bert”, en twiefelde efkes beej ‘t daadwerkelek nor binnen gaon. Dè was vör Bert ’t moment um ur, ‘n bitje onbeholpe, ‘n kusje òp ur wang te gaeve. 

“Hoie wa”, en rap schoot ze de stal òp.
Bert zweefde òp huus án en heej haj zich nog naoit zoë gevuuld. Daags d’r nao òp ’t matinee wier d’r wer volòp gedânst. “Ik heb tegge òns moêder gezet det ik mit ow gedânst heb”, vertelde Marietje. “En….?” “‘t Was goêd, mar we mòsse nie te kort beejèn dânse want d’n Heilige Geest mòs d’r âltied nog tusse kunne.” Nó ‘t matinee ate ze same ‘nen ijs án de ijscokar van Karel van Mil. ‘s Aoves ien de tent was ‘t wer knoepgezellig. En òp de kermis beej de schiêttent schoot Bert net zó lang tot det heej de grötsten teddybaer die d’r ien d’n hiële kraom te viende was vör zien Marietje beejèn geschote haj. Beej de kraom van Camps viêt Bert nog ‘ne groëte keniëlstok. Toen ‘t tied was um nó huus te gaon, liêpe ze wer same, dizze kiêr al hând ien hând. Bert haj gezörgd dettie genne fiets beej zich haj. Dè liêp ‘n stuk mekkeleker mit mar iëne fiets. Ien ‘t Kerkstrֲötje wier al efkes vörzichtig wá geknoeveld wat beej de achterste staldeur nog ‘ne kiêr wier aovergedaon. “Welteruste en tot merrege wá. Hoie”.

De laeste kermisdag zwierde ze wer same dör de tent det de stukke d’r af vloge en ok òp de kermis, wor ze al vort hând ien hând liêpe, hán ze wer de grötste schik. Vöral beej ‘t busgoie en eendjes hengele. Marietje woj dizzen aovend wá vroeger nó huus. Òns moêder het gezet det ik òw mar efkes mit nó binnen mòs brenge um is efkes wat te praote. Dor wier Bert ‘n bitje onräöstig van. Dor haj nog nie òp geteld. “Mòtte we dan nie iets nitnemen vör ur? Duk neme ze vör vróllie ‘n viske mit”, mende Bert te wiëte. Án de kraom wier ‘ne gebakke vis gekôcht en ien ‘ne krânt gedraejd. Samen liêpe ze ovver de stal de kamer binne wor moeder zök zaat te stòppe en vader án zien piep zaat te lurke. Vader zaei nie veul, sterker nog, heej viêl ien ziene próst ien slaop, terwiel zien piêp nog wá naoblokte. Moêder prótte wát ovver koetjes en kalfjes. ‘t Was tied um nó huus te gaon. Same liêpe ze efkes nó de achterste staldeur wor ‘t allemól begònne was en toen moêder nó ‘n stötje de kòp um de deur stook um te zegge det ‘t lát zat was, nome ze afscheid van mekaar en van de moiste kermis die ze aoit hán mitgemakt.

Op de merrege nó de kermis dânste Bert achter de kreuijwage de mistvaalt òp. Wá wassie bleej want ien iëne kermis haj ‘t al geschupt tot ien de baeste kamer, thuus, beej zíen Marietje wor ze ok nog ’s ‘n kiêr wel twelf koeie hán.

Òp de diamante brulleft dochte ze same nog trug án dieje kermismóndag. Date....date... zaei opa Bert tegge iën van zien klaendochters, dor hán weej vroeger de kermis vör en heej knipte oma Marietje ‘n uëgske.